Conventies, tradities: eeuwenlang gaan ze mee en bieden ze visuele herkenning en inhoudelijk houvast. En toch vinden kunstenaars nieuwe uitdrukkingen, die op zichzelf weer nieuwe ontwikkelingen uitzetten. Op deze locatie zien we kunsthistorische evoluties en hoe de leerlingen die Rubens, Van Dyck en Jordaens ooit waren uit de schaduw van hun leermeesters treden.

‘Christus aan het kruis’, als een van de centrale thema’s van het christelijke geloof, ontelbare malen gereproduceerd in de religieuze kunst. Trouw aan de evangeliën waarbij Jezus zijn moeder toevertrouwt aan de geliefde leerling staan Maria en Johannes onder het kruis. De barokschilders verlaten de middeleeuwse voorstelling: links – rechts als elkaars pendant. Nu staan ze beiden samen aan Jezus’ rechterzijde: dit benadrukt dat Maria voortaan Johannes als haar kind heeft opgenomen. De vraag van Jezus richt zich tot alle christengelovigen zich aan Maria als een moeder toe te vertrouwen.

Door aandachtig te kijken, zien we dat de schilder, toen halfweg de twintig en nog wat onbeholpen, al de intentie heeft elk van personage zijn of haar emoties zichtbaar te maken.

Maria kijkt naar haar net gestorven Zoon, en tilt met de rechterhand haar hoofdbedekking een beetje op – de rand werpt nog een schaduw op haar voorhoofd. Met de linker bedekt ze haar borstkas – op het bonzende moederhart?

Johannes kijkt in dezelfde richting en vouwt de handen in gebed – of om zichzelf kracht te geven?

De twee treurende vrouwen hebben het hoofd afgewend – ook door hun handen echoën ze hun verdriet. Magdalena, de trouwste volgelinge, traditioneel vereenzelvigd met de boetvaardige zondares, laat d’r haar loshangen over een blote schouder – duidelijk afwijkend van de kleding­voorschriften voor de gehuwde vrouw; in haar schaduw staat traditioneel Maria Kleopas, de halfzus.

In de achtergrond zie je het flauwe lichtschijnsel van de zonsverduistering dat het hele tafereel een beetje dieptezicht verleent. Het echte, uiterlijke, licht komt van bovenaf, dat zie je aan Maria’s hoofddoek; het ware, innerlijke, licht straalt van de hoofdfiguur, Jezus op alle personages.

Boven de Gekruisigde doet de wind de tekst van het vonnis opwaaien – net zoals Rubens in ‘De Kruisoprichting’. Zo ontstaan door citaten nieuwe conventies.

Vervolg naar het einde van de reeks van de Rozenkrans: Mariakapel