Ga naar KMSKA, zaal 2.2

Als woonhuis spreken we van het Rubenshuis, als atelier zou Huis Rubens misschien beter klinken. Wie schilderde wat?

In de catalogus van 1988, tussen de werken van Rubens, heet dit ‘Christus gekruisigd tussen twee boosdoeners’, gezegd ‘De Lanssteek’. In zaal 2.2 van het museum hangt er nu een bordje ‘Anthony Van Dyck in het atelier van Peter Paul Rubens’, waar tot voor kort dit op naam van laatstgenoemde stond.

De opdrachtgever voor dit schilderij was burgemeester en mecenas Nicolaas Rockox, die het bestelde voor het hoofdaltaar van de Minderbroederskerk (vandaag: de Academie, Mutsaardstraat), rond 1619-1620.

Dat is kort voor het grote project van Rubens’ plafondschilderingen in Sint Carolus Borromeus waarvan het contract met de jezuïeten uitdrukkelijk vermeldt “ende door Van Dyck mitsgaders sommige andere syne discipelen”.

Kunnen we aanvaarden dat hier een samenwerkende vennootschap aan het werk was? Onthouden we vandaag van een film alleen de regisseur? En wat met de scenarist, de producer?

Inhoudelijk vertelt dit werk ons zoveel dat we helemaal de verbeeldingskracht van Rubens zien: centraal het moment waarop de honderdman als controle op het overlijden met een krachtige stoot de zijde van de reeds verbleekte Gekruisigde doorboort; en “meteen vloeide er bloed uit en water” (Johannes, 19:34). Maria Magdalena die in een tegenbeweging protesteert tegen dit nutteloze geweld; Johannes en Maria die deze bijkomende kwetsuur liever niet zien. Tegelijk worden de benen gebroken van de boosdoeners, om het stervensproces te versnellen. Hun gekromde lichamen contrasteren in de compositie met de rechte lijnen van kruisen, lansen, ladder en de benen van de paarden; alleen Jezus hangt nu stil. Aan de wolkenhemel komt er opnieuw licht: de zonsverduistering loopt op haar einde.

De toeschouwers, lager op Calvarieberg, zorgen voor reliëf in de voorstelling. Ze zijn een beetje vaag weergegeven, maar wellicht juist daarom de personages waarmee de toeschouwer zich mag identificeren. Dat is de bedoeling van deze kunst. De exact-wetenschappelijke benadering, met microscoop, röntgenstralen, infrarood licht leert ons het handschrift van de uitvoerders, meester en leerlingen, te identificeren, maar daar was het de schilders niet om te doen.

Op drie plaatsen in ons parcours verwijzen we je naar dit werk (Mutsaardstraat, ‘De Kruisoprichting’ van Rubens in de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, ‘De Kruisdood’ van Jordaens in de Sint-Pauluskerk).

Ga naar zaal 2.11